Μπορείς πραγματικά να ανακάμψεις από μια επώδυνη εμπειρία — και να είσαι καλύτερα από πριν
Αυτό ονομάζεται μετατραυματική ανάπτυξη. Οι επιστήμονες εξηγούν τα κλειδιά για την επίτευξή της.
Η Erica Solove θυμάται την 30ή Δεκεμβρίου 2021 σαν να ήταν χθες. Βρισκόταν στο σπίτι της στο Superior του Κολοράντο, ένα προάστιο του Boulder στους πρόποδες των Βραχωδών Ορέων. «Ήταν μια εξαιρετικά θυελλώδης μέρα», λέει. «Άνεμοι σαν τυφώνας. Σύντομα καταλάβαμε πως δεν ήταν μόνο ο άνεμος που κατέβαινε από το βουνό – ήταν φωτιά.» Πήρε την δύο ετών κόρη της που κοιμόταν στο κρεβάτι της, ενώ ο σύζυγός της σήκωσε τον πεντάχρονο γιο τους. Πάλεψαν να ανοίξουν την πόρτα ενάντια στον άνεμο και έφυγαν με το αυτοκίνητο χωρίς πορτοφόλια, παλτά ή καν παπούτσια. Θυμάται πως ο μισός ουρανός ήταν κατάμαυρος από τον καπνό και ο άλλος μισός λαμπερός, κρυστάλλινος μπλε.
Διέφευγαν από τη φωτιά Marshall — τη πιο καταστροφική στην ιστορία του Κολοράντο. Η οικογένειά της έχασε τα πάντα. Τις πρώτες εβδομάδες μετά την καταστροφή, η Solove υπέφερε από κρίσεις πανικού τις μέρες με αέρα, ενώ τα παιδιά ξεκίνησαν θεραπεία για το τραύμα. «Ήταν ένας απόλυτος εφιάλτης», λέει.
Όμως, τρία χρόνια αργότερα, η Solove —οργανωτική ψυχολόγος— δηλώνει ότι νιώθει πιο δυνατή από ποτέ, ακόμα και «νικηφόρα». Πλέον βλέπει τις μικρές δυσκολίες με διαφορετική ματιά. Η ζωή της έχει αποκτήσει βάθος: ήρθε πιο κοντά με τους γείτονες, σαν να ήταν οικογένεια. Συγκινείται ακόμη από τις πράξεις καλοσύνης που έζησαν — άγνωστοι τους έφεραν σπιτικά φαγητά και LEGO για τον γιο τους.
Αξιοσημείωτο είναι ότι ξεκίνησε μια νέα καριέρα. Αρχές του 2025 άρχισε να εργάζεται σε μια ΜΚΟ με την ονομασία Extreme Weather Survivors. Διαχειρίζεται μια διαδικτυακή κοινότητα για τα θύματα των πυρκαγιών του Ιανουαρίου 2025 στο Λος Άντζελες. «Θέλω να ανταποδώσω την καλοσύνη που μου έδειξαν. Πολλά άσχημα προέκυψαν, αλλά τι καλό μπορεί να βγει απ’ αυτό;»
Η ιστορία της Solove αποτελεί παράδειγμα του φαινομένου που οι ερευνητές αποκαλούν Μετατραυματική Ανάπτυξη (Post-Traumatic Growth - PTG), ένας όρος που εισήχθη το 1995. Έρευνες δείχνουν σταθερά ότι κατά μέσο όρο, από τους μισούς έως τα δύο τρίτα των επιζώντων τραυματικών γεγονότων αναφέρουν θετικές αλλαγές και μια νέα οπτική στη ζωή τους μετά από κρίση ή τραγωδία.
Η ανθεκτικότητα ορίζεται ευρέως ως η ικανότητα να «ανακάμπτεις» και να επιστρέφεις στην προηγούμενη κατάσταση. Αντίθετα, η μετατραυματική ανάπτυξη συνεπάγεται πραγματική βελτίωση της ζωής. Πρόσφατα, οι επιστήμονες εντόπισαν εγκεφαλικές δομές που σχετίζονται με αυτή τη διαδικασία, καθώς και κοινωνικούς και συμπεριφορικούς παράγοντες που την ενισχύουν.
Οι ειδικοί τονίζουν πως δεν χρειάζεται να περάσει κανείς από ακραίο τραύμα για να αντλήσει διδάγματα από το φαινόμενο. Όλοι αντιμετωπίζουμε κάποιου είδους δυσκολία, και εμπειρίες όπως της Solove μπορούν να εμπνεύσουν οποιονδήποτε επιδιώκει μια πιο συνδεδεμένη, ικανοποιητική και χαρούμενη ζωή.
Πώς και πότε μεγαλώνουμε μέσα από τον πόνο
ΠΩΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΒΟΗΘΗΣΕΙ ΚΑΠΟΙΟΝ Η ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΗΝ ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑ
Διέφευγαν από τη φωτιά Marshall — τη πιο καταστροφική στην ιστορία του Κολοράντο. Η οικογένειά της έχασε τα πάντα. Τις πρώτες εβδομάδες μετά την καταστροφή, η Solove υπέφερε από κρίσεις πανικού τις μέρες με αέρα, ενώ τα παιδιά ξεκίνησαν θεραπεία για το τραύμα. «Ήταν ένας απόλυτος εφιάλτης», λέει.
Όμως, τρία χρόνια αργότερα, η Solove —οργανωτική ψυχολόγος— δηλώνει ότι νιώθει πιο δυνατή από ποτέ, ακόμα και «νικηφόρα». Πλέον βλέπει τις μικρές δυσκολίες με διαφορετική ματιά. Η ζωή της έχει αποκτήσει βάθος: ήρθε πιο κοντά με τους γείτονες, σαν να ήταν οικογένεια. Συγκινείται ακόμη από τις πράξεις καλοσύνης που έζησαν — άγνωστοι τους έφεραν σπιτικά φαγητά και LEGO για τον γιο τους.
Αξιοσημείωτο είναι ότι ξεκίνησε μια νέα καριέρα. Αρχές του 2025 άρχισε να εργάζεται σε μια ΜΚΟ με την ονομασία Extreme Weather Survivors. Διαχειρίζεται μια διαδικτυακή κοινότητα για τα θύματα των πυρκαγιών του Ιανουαρίου 2025 στο Λος Άντζελες. «Θέλω να ανταποδώσω την καλοσύνη που μου έδειξαν. Πολλά άσχημα προέκυψαν, αλλά τι καλό μπορεί να βγει απ’ αυτό;»
Η ιστορία της Solove αποτελεί παράδειγμα του φαινομένου που οι ερευνητές αποκαλούν Μετατραυματική Ανάπτυξη (Post-Traumatic Growth - PTG), ένας όρος που εισήχθη το 1995. Έρευνες δείχνουν σταθερά ότι κατά μέσο όρο, από τους μισούς έως τα δύο τρίτα των επιζώντων τραυματικών γεγονότων αναφέρουν θετικές αλλαγές και μια νέα οπτική στη ζωή τους μετά από κρίση ή τραγωδία.
Η ανθεκτικότητα ορίζεται ευρέως ως η ικανότητα να «ανακάμπτεις» και να επιστρέφεις στην προηγούμενη κατάσταση. Αντίθετα, η μετατραυματική ανάπτυξη συνεπάγεται πραγματική βελτίωση της ζωής. Πρόσφατα, οι επιστήμονες εντόπισαν εγκεφαλικές δομές που σχετίζονται με αυτή τη διαδικασία, καθώς και κοινωνικούς και συμπεριφορικούς παράγοντες που την ενισχύουν.
Οι ειδικοί τονίζουν πως δεν χρειάζεται να περάσει κανείς από ακραίο τραύμα για να αντλήσει διδάγματα από το φαινόμενο. Όλοι αντιμετωπίζουμε κάποιου είδους δυσκολία, και εμπειρίες όπως της Solove μπορούν να εμπνεύσουν οποιονδήποτε επιδιώκει μια πιο συνδεδεμένη, ικανοποιητική και χαρούμενη ζωή.
Πώς και πότε μεγαλώνουμε μέσα από τον πόνο
Οι ψυχολόγοι Lawrence Calhoun και Richard G. Tedeschi, καθηγητές στο Πανεπιστήμιο της Βόρειας Καρολίνας στο Σαρλότ, εισήγαγαν τον όρο «μετατραυματική ανάπτυξη». Κατά την έρευνά τους σε επιζώντες τραυματικών γεγονότων, παρατήρησαν ότι αρκετοί ανέφεραν θετικές συνέπειες. Δημιούργησαν λοιπόν μια έγκυρη κλίμακα μέτρησης και κατανόησης αυτής της ανάπτυξης.
Μετέπειτα μελέτες έδειξαν ότι ακόμη και πλειοψηφίες ανθρώπων αναφέρουν θετικές αλλαγές μετά από εμπειρίες όπως η απώλεια αγαπημένου προσώπου, καρκίνος, διαζύγιο, σεξουαλική κακοποίηση ή αιχμαλωσία. Καθώς αναρρώνουν, νιώθουν συχνά πιο ανεξάρτητοι και σίγουροι. Οι σχέσεις τους ενδυναμώνονται και εκτιμούν τα «μικρά πράγματα».
Σύμφωνα με τον Tedeschi και άλλους ειδικούς, η μετατραυματική ανάπτυξη μπορεί να ενισχυθεί μέσα από:
Ο κοινός παρονομαστής όλων αυτών είναι η παρουσία φροντιστικών ανθρώπων. Ο Tedeschi τους αποκαλεί «ειδικούς συνοδοιπόρους», και συχνά είναι άτομα που έχουν ζήσει παρόμοιες εμπειρίες.
Ωστόσο, οι ερευνητές προειδοποιούν για τον κίνδυνο να επιβληθούν μη ρεαλιστικές προσδοκίες στους ανθρώπους που υποφέρουν. «Στην Αμερική αγαπάμε τις ιστορίες ηρώων που ξεπερνούν τα πάντα», λέει ο Jayawickreme. Όμως στην πατρίδα του τη Σρι Λάνκα, όπου οι άνθρωποι ζούσαν πολέμους και φτώχεια, το τραύμα είναι συνεχές και πολλές φορές αβάσταχτο. Εκεί, η μετατραυματική ανάπτυξη δεν είναι αυτονόητη — το κακό είναι απλώς κακό.
Η Solove συμφωνεί: «Το “Όλα γίνονται για κάποιο λόγο” ή “Είναι στο σχέδιο του Θεού” δεν είναι αυτό που θέλεις να ακούσεις όταν έχεις διαλυθεί.»
Όμως, όταν δοθεί χώρος και χρόνος για θρήνο, τότε το νόημα της ανάπτυξης μπορεί να γίνει χρήσιμο. Ο Jayawickreme τονίζει ότι η μετατραυματική ανάπτυξη δίνει στους ανθρώπους δυνατότητα επιλογής και ενδυνάμωση, ακόμα και στις πιο δύσκολες συνθήκες.
Το συμπέρασμα: Ό,τι κι αν φέρει η ζωή, η ιστορία που λες στον εαυτό σου μετράει. Οι σχέσεις έχουν τεράστια σημασία. Το ίδιο και η συναισθηματική ισορροπία. Και πάνω απ’ όλα: πάντα υπάρχει ελπίδα να αισθανθείς καλύτερα όταν βοηθάς κάποιον άλλον. «Ένα τέτοιο αξιακό σύστημα μπορεί να σε κρατήσει όρθιο, ακόμα κι όταν η δική σου ζωή μοιάζει αφόρητη», λέει ο Tedeschi.
Μετέπειτα μελέτες έδειξαν ότι ακόμη και πλειοψηφίες ανθρώπων αναφέρουν θετικές αλλαγές μετά από εμπειρίες όπως η απώλεια αγαπημένου προσώπου, καρκίνος, διαζύγιο, σεξουαλική κακοποίηση ή αιχμαλωσία. Καθώς αναρρώνουν, νιώθουν συχνά πιο ανεξάρτητοι και σίγουροι. Οι σχέσεις τους ενδυναμώνονται και εκτιμούν τα «μικρά πράγματα».
Σύμφωνα με τον Tedeschi και άλλους ειδικούς, η μετατραυματική ανάπτυξη μπορεί να ενισχυθεί μέσα από:
- Εκπαίδευση: Η απλή γνώση ότι υπάρχει δυνατότητα θετικής εξέλιξης βοηθά στο να την αναζητήσουμε. Ο ψυχολόγος Eranda Jayawickreme επισημαίνει πως αυτό το μάθημα είναι κοινό σε πολλές θρησκευτικές παραδόσεις.
- Συναισθηματική Ρύθμιση: Η ικανότητα να χαλαρώνεις και να συγκεντρώνεσαι βοηθά στην επεξεργασία του τραύματος. Η ΜΚΟ του Tedeschi, Boulder Crest, έχει υποστηρίξει πάνω από 100.000 βετεράνους και διασώστες μέσω διαλογισμού, επαφής με τη φύση και δραστηριοτήτων όπως η ιππασία και η τοξοβολία.
- Έκφραση: Το μοίρασμα της εμπειρίας (σε φίλους, μέσω ημερολογίου, τραγουδιού ή ζωγραφικής) βοηθά στην έναρξη της θεραπευτικής διαδικασίας.
- Δημιουργία Αφηγήματος: Δεν αρκεί η επανάληψη του χάους. Πρέπει να εντάξουμε το τραύμα σε μια νέα αφήγηση ζωής, με αποδοχή και προοπτική.
- Ιστορικό και Πολιτισμικό Πλαίσιο: Η Émilie Ellis μελέτησε τη μετατραυματική ανάπτυξη σε queer γυναίκες και μη δυαδικά άτομα, που βρήκαν ανακούφιση στο ότι οι εμπειρίες τους δεν ήταν μοναδικές αλλά μέρος μιας παγκόσμιας ιστορίας.
- Καλλιέργεια Κοινότητας: Οι ισχυρές σχέσεις — είτε με οικογένεια είτε με «επιλεγμένη οικογένεια» — βοηθούν σημαντικά. Έρευνες δείχνουν πως γείτονες σε δύσκολες συνοικίες μπορούν να λειτουργήσουν προστατευτικά για τα παιδιά.
- Προσφορά: Το να βοηθάς άλλους επαναφέρει το αίσθημα σκοπού και σε απομακρύνει από το προσωπικό τραύμα. Όπως λέει ο Tedeschi: «Συνειδητοποιείς ότι ο κόσμος είναι μεγαλύτερος από σένα».
Η σύνδεση είναι το κλειδί
Ο κοινός παρονομαστής όλων αυτών είναι η παρουσία φροντιστικών ανθρώπων. Ο Tedeschi τους αποκαλεί «ειδικούς συνοδοιπόρους», και συχνά είναι άτομα που έχουν ζήσει παρόμοιες εμπειρίες.
Ωστόσο, οι ερευνητές προειδοποιούν για τον κίνδυνο να επιβληθούν μη ρεαλιστικές προσδοκίες στους ανθρώπους που υποφέρουν. «Στην Αμερική αγαπάμε τις ιστορίες ηρώων που ξεπερνούν τα πάντα», λέει ο Jayawickreme. Όμως στην πατρίδα του τη Σρι Λάνκα, όπου οι άνθρωποι ζούσαν πολέμους και φτώχεια, το τραύμα είναι συνεχές και πολλές φορές αβάσταχτο. Εκεί, η μετατραυματική ανάπτυξη δεν είναι αυτονόητη — το κακό είναι απλώς κακό.
Η Solove συμφωνεί: «Το “Όλα γίνονται για κάποιο λόγο” ή “Είναι στο σχέδιο του Θεού” δεν είναι αυτό που θέλεις να ακούσεις όταν έχεις διαλυθεί.»
Όμως, όταν δοθεί χώρος και χρόνος για θρήνο, τότε το νόημα της ανάπτυξης μπορεί να γίνει χρήσιμο. Ο Jayawickreme τονίζει ότι η μετατραυματική ανάπτυξη δίνει στους ανθρώπους δυνατότητα επιλογής και ενδυνάμωση, ακόμα και στις πιο δύσκολες συνθήκες.
Το συμπέρασμα: Ό,τι κι αν φέρει η ζωή, η ιστορία που λες στον εαυτό σου μετράει. Οι σχέσεις έχουν τεράστια σημασία. Το ίδιο και η συναισθηματική ισορροπία. Και πάνω απ’ όλα: πάντα υπάρχει ελπίδα να αισθανθείς καλύτερα όταν βοηθάς κάποιον άλλον. «Ένα τέτοιο αξιακό σύστημα μπορεί να σε κρατήσει όρθιο, ακόμα κι όταν η δική σου ζωή μοιάζει αφόρητη», λέει ο Tedeschi.
Πηγή: National Geographic
Μετάφραση: Ηρώ Παπαδοπούλου
Μετάφραση: Ηρώ Παπαδοπούλου
Διαβάστε επίσης:
